Pojęcie zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych jest z punktu widzenia przyjętych przez Ustawodawcę rozwiązań legislacyjnych niezwykle doniosłym zagadnieniem. Zdolność prawna to najogólniej mówiąc możliwość posiadania praw i obowiązków w sferze cywilnoprawnej. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na problem relacji zdolności prawnej wobec pojęcia podmiotowości prawnej. Jak już zaznaczono zdolność prawna jest pojęciem natury cywilnoprawnej a zatem nie obejmuje pozostałych dziedzin prawa, natomiast pojęcie podmiotowości prawnej oznacza posiadanie wszelkich praw i obowiązków. Wobec tego należy zgodzić się z dominującym w doktrynie poglądem, że zdolność prawna pozostaje w stosunku podrzędności wobec pojęcia podmiotowości prawnej, które jest pojęciem szerszym[1]. Zdolność prawna przysługuje zarówno osobom fizycznym jak i osobom prawnym. Osobom fizycznym przysługuje niezbywalnie od chwili urodzenia ż do śmierci. Natomiast osoby prawne uzyskują zdolność prawną w momencie rejestracji i posiadają ją aż do momentu wykreślenia z właściwych rejestrów.
Obok pojęcia zdolności prawnej w przepisach prawa cywilnego pojawia się termin zdolności do czynności prawnych. Pojęcie to oznacza, mówiąc najogólniej, zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych (czyli po prostu swoim własnym działaniem bądź zaniechaniem). Osoby fizyczne mogą:
- posiadać pełną zdolność do czynności prawnych,
- posiadać ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
- zdolności do czynności prawnych w ogóle nie posiadać.
O zakresie posiadanej zdolności do czynności prawnych decyduje stopień rozwoju intelektualnego (a co za tym idzie umiejętność świadomego i odpowiedzialnego kierowania swoim postępowaniem w taki sposób, aby nie narażać siebie ani innych swoim działaniem na jakąkolwiek szkodę. W związku z tym Ustawodawca uznał, że podstawowym kryterium, decydującym o zakresie posiadanej zdolności do czynności prawnych jest wiek. I tak pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie, ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby, które ukończyły 13 a nie ukończyły 18 roku życia (osoby takie mogą zawierać ze skutkami prawnie wiążącymi umowy powszechnie zawierane w drobnych sprawach życia codziennego, a także np dysponować swoim majątkiem), natomiast nie posiadają zdolności do czynności prawnych w ogóle osoby poniżej 13 roku życia. (czynność prawna dokonana przez takie osoby jest nieważna)
Warto również zaznaczyć, że niezależnie od posiadanego wieku można nie mieć wystarczającego rozeznania w kierowaniu swoim postępowaniem. Problem ten dotyczy osób ubezwłasnowolnionych. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają zatem osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a zdolności do czynności prawnych nie posiadają w ogóle osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ubezwłasnowolnienie może nastąpić wyłącznie mocą orzeczenia sądowego. Z kolei osoby prawne mają zdolność do czynności prawnych od momentu powstania aż do momentu likwidacji.
Naświetlony w skrócie temat zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych ma niezwykle doniosłe znaczenie praktyczne i dotyczy każdego człowieka, bowiem zakres posiadanej zdolności do czynności prawnych determinuje prawne i faktyczne konsekwencje podejmowanych działań.
Hanna Bukowska LL.M.
[1] Por. J. Nowacki, Z. Tobor „Wstęp do prawoznawstwa” Wyd. IV, str. 173 i nast.
